​دکتر منصور معظمی، رییس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران تبیین کرد؛ سازمان های توسعه‌ای، پیشران توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان خلاقیت و نوآوری که اصلی ترین منبع فعالیت شرکت های دانش بنیان است، توسط نیروی انسانی زبده و دانش مدار پدید می آید. تاکید اقتصاد دانایی محور فقط تولید و توزیع اطلاعات و دانش نیست بلکه نکته مهم به کارگیری آنها است، یعنی استفاده موثر و به کارگیری انواع مختلف دانش در تمام فعالیت‌های اقتصادی .تقارن برنامه ششم و ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی و تاکید برمقوله دانش بنیانی، فرصت استثنایی در اختیار برنامه ریزان کشور قرار داده است تا با طراحی، تدوین و تصویب احکام موثر و پیشبرنده در حوزه اقتصاد دانش بنیان بتوانند اهداف و برنامه های روشن و قابل اجرا را در مسیر توسعه اقتصادی اجتماعی کشور ترسیم  و تدوین نمایند .نقش و جایگاه سازمان های توسعه ای در توسعه و بلوغ شرکت‌های دانش‌بنیان چگونه نقشی است؟  با ورود واژه های جدید به ادبیات صنعت کشور و اهمیت این واژه ها فصل نوینی در تاریخ صنعتی کشور آغاز شده است. بی‌گمان واژه هایی چون؛ «اقتصاد مقاومتی، شرکت های دانش بنیان و سازمان های توسعه ای» سه ضلع مثلث خوشبختی اقتصادی ایران به ویژه در دوران پسابرجام خواهند بود. بر این اساس و برای تبیین و تحلیل جامع نقش سازمان های توسعه‌ای در توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان،  دکتر منصور معظمی را بهترین فرد برای این مهم دانستیم. وی که هم اکنون معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت و رییس هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران است، پاسخگوی سوالات شد. جناب آقای دکتر معظمی بفرمایید؛ رویکرد اقتصاد دانش، در عرصه جهانی از چه زمانی شکل گرفت و تعریف شما از شرکت دانش بنیان چیست؟ تاریخچه شکل گیری اقتصاد دانش ‌بنیان در عرصه بین ‌الملل به دهه 1990 میلادی بر می گردد. با  غالب شدن مقوله هایی همچون فناوری اطلاعات، اقتصاد دیجیتالی و الکترونیک  بتدریج مفهوم «اقتصاد دانش ‌بنیان» نیز شکل گرفت. در واقع می‌‌توان گفت این برهه مصادف است با زمانی که مولفه اصلی برتری، دیگر مواد اولیه و یا ابزار نبود. بلکه یک مولفه به مولفه‌‌های اقتصاد اضافه  شد و اقتصاد مبتنی بر دانش به وجود آمد، بر خلاف دوره ‌های گذشته که اقتصاد مبتنی بر مواد اولیه  و محصول بود، دانش، ارزش پیدا کرد و جاری و ساری شد و توانست به فروش برسد یا مورد استفاده قرار بگیرد. به عبارت ساده تر شرکت های امروز از دانش، صاحب ثروت می شوند. البته باید در نظر داشت که هر دانشی برای شرکت ها مفید نیست. دانش باید کاربردی شود یا به اصطلاح کارشناسان، تجاری سازی شود. منظور از تجاری سازی دانش، تبدیل آن از حالت خام به حالتی بازار پسند و دارای تقاضا در بازار است . بنابراین تاکید اقتصاد دانایی محور فقط تولید و توزیع اطلاعات و دانش نیست بلکه نکته مهم به کارگیری آنها است، یعنی استفاده موثر و به کارگیری انواع مختلف دانش در تمام فعالیت‌های اقتصادی. بدیهی است به کارگیری دانش در تولیدات، سهم دانش را در تولیدات بالاتر می‌برد. به همین دلیل است که برخی اقتصاددانان اقتصاد مبتنی بر دانایی را اقتصاد بدون وزن می نامند، زیرا برخلاف گذشته که رشد اقتصادی را بر حسب تولید محصولات سنگین همچون فولاد و تجهیزات و ماشین‌آلات سنگین صنعتی و نظایر آن تعریف می‌کردند، امروزه رشد اقتصادی بر حسب محصولات سبک الکترونیکی تعریف می‌شود و نیز به این نکته توجه می‌شود که سهم دانش در ارزش افزوده به مراتب بیش از سهم سایر عوامل تولید است. از این رو می‌توان ادعا کرد مهم‌ترین عامل تعیین کننده در سطح زندگی در کشورهایی که در خط مقدم توسعه هستند، سهم دانش در تولید کالاها و خدمات است .اگر بخواهم تعریفی ساده از شرکت های دانش بنیان ارائه بدهم باید بگویم که یک شرکت دانش بنیان همانطور که از نام آن پیداست شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی و تجاری‌سازی نتایج تحقیقات در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش‌افزوده بالا تشکیل می‌شود . جناب آقای دکتر، مفهوم  اقتصاد دانایی از چه زمانی در کشور جمهوری اسلامی ایران  پایه ریزی شد و به اوج رسید؟ رویکرد اقتصاد مبتنی بر دانایی نخستین باردر سند چشم انداز ایران 1404 مورد تاکید قرار گرفت. در سند مذکور، دستیابی به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی یعنی آسیای میانه  قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه  با تأکید بر جنبش نرم افزاری و تولید علم هدفگذاری شد .متناظر با سند مذکور، مقوله دانش محوری در برنامه های سوم و چهارم توسعه تجلی یافت و بسیاری از مولفه های توسعه دانش بنیان اعم از ایجاد مراکز تحقیق و توسعه، ایجاد مراکز رشد و انکوباتورها، توسعه پارک های علم و فناوری، ارتقای سهم پژوهش از GDP و توسعه آموزش عالی و ...در این دو برنامه شکل گرفت . رویکرد دانش بنیانی در سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری مجددا مورد تاکید قرار گرفته است که می توان این بازتاکید را نقطه اوج عزم در راستای توسعه دانایی محور دانست. در بند 2 این سیاست ها، پیشتازی در زمینه اقتصاد دانش بنیان هدفگذاری شده  و در تدوین برنامه ششم توسعه نیز دانش  بنیانی و دانش محوری اقتصاد مورد توجه  ویژه قرار گرفته است .تقارن برنامه ششم و ابلاغ سیاست های اقتصاد مقاومتی و تاکید برمقوله دانش بنیانی، فرصت استثنایی در اختیار برنامه ریزان کشور قرار داده است تا با طراحی، تدوین و تصویب احکام موثر و پیشبرنده در حوزه اقتصاد دانش بنیان بتوانند اهداف و برنامه های روشن و قابل اجرا را در مسیر توسعه اقتصادی اجتماعی کشور ترسیم  و تدوین نمایند . به نظر جنابعالی، در موفیقت شرکت‌های دانش‌بنیان چه عواملی  تاثیر گذار می باشند ؟ یکی از اصلی ترین عوامل و الزامات موفقیت شرکت های دانش بنیان، داشتن یک واحد تحقیق و توسعه است. واحدی که با در نظر گرفتن تقاضای بازار و مخاطبین شرکت، وظیفه ی تحقیقات توسعه ای، نشر ایده های نو و در نهایت ایجاد محصول جدید و یا ارتقاء محصولات قبلی در جهت تقویت مزیت های رقابتی شرکت را بر عهده دارد. مساله مهم دیگر  توانمندی در اجرای فرآیند تجاری سازی است. این موضوع نکته رقابتی در بنگاهها نیز تلقی می شود.  بنگاههای موفق این فرآیند را سریعتر، کم هزینه تر و کاملتر انجام می دهند. یکی دیگر از عوامل موفقیت شرکت های دانش بنیان را می توان  برخورداری از منابع انسانی  توسعه یافته دانست. خلاقیت و نوآوری که اصلی ترین منبع فعالیت شرکت های دانش بنیان است توسط  نیروی انسانی زبده و دانش مدار پدید می آید . از دیگر عوامل موفقیت شرکت های دانش بنیان برخورداری از ساختار حفاظت از  مالکیت فکری است. از آنجا که دارایی های نامشهود شرکت های دانش بنیان سهم زیادی در دارایی های شرکت دارند و این دارایی ها همان افراد، خلاقیت، اختراع، نوآوری و انباره دانشی آنان است، حراست از این داشته ها بسیار حائز اهمیت است، بنابراین شرکت های دانش بنیان می بایست از تیم قوی حقوقدان و آگاه به مسائل ثبت اختراع و حفاظت از مالکیت فکری و  ارزشگذاری دانش فنی برخوردار باشند . پس با مواردی که بر شمردید، مهم ترین عوامل تسهیل گر در روند بالندگی شرکت های دانش بنیان را چه می دانید؟ برند سازی بین المللی،  ایجاد توانمند های پویا، عوامل فرهنگی و  قوانین و مقررات ساده و سهل را می توان از مهمترین شرایط در روند تعالی و بالندگی شرکتهای دانش بنیان دانست .برند سازی بین المللی کمک می کند تا شرکتها نگاه خود را وسعت ببخشند وارد گردونه و بازار های منطقه ای و جهانی بشوند و از این رهآورد تجربیات موفق کسب نموده، رقابت پذیر و با کیفیت بشوند و بازار مطمئنی برای صادرات محصول خود بدست بیاورند .ایجاد توانمند های پویا  از نکاتی است که شرکت های دانش بنیان باید دنبال نمایند. توانمندی پویا یعنی بازآرایی شایستگی های درونی و بیرونی برای تدبیر تغییرات شتابان محیطی.این شرکت ها باید مسیر ساز باشند و وابستگی به مسیر در دیگران ایجاد نمایند تا موفق باشند .فرهنگ جوامع مختلف بر نرخ ظهور شرکت های دانش بنیان تاثیر  زیادی دارد. کشورهایی که فناور محور هستند معمولا به ایجاد شرکت های دانش بنیان فناور محور توجه بیشتری دارند، علت آن است که بدنبال تبدیل دانش به ثروت هستند ولی در کشورهایی که خاستگاه دانش تئوریک و غیر فنی هستند، تمایلی برای ایجاد اینگونه شرکت ها ندارند، به عبارتی دانش تبدیل علم به ثروت را تمرین نکرده اند .یکی دیگر از موضوعات مهم تسهیل گر در فرایند تعالی و بالندگی شرکت های دانش بنیان، وجود قوانین ساده و شفاف حمایتی در راستای تشویق و ترغیب فعالیتهای اقتصادی و تجاری این نوع شرکت‌ها است. ایجاد محیطی امن، سالم و رقابتی می تواند از مزایای قوانین خوب برای شرکت های دانش بنیان باشد. همچنین جذب حمایت های متعدد تنها در یک بستر قانونی پیشرفته و بهینه امکان پذیر خواهد بود . از نظر جنابعالی مهم ترین موانع شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان در کشورمان چیست؟ در شکل گیری شرکت های دانش بنیان در جوامع و بالاخص جوامعی مانند کشور ما که تا حدودی از اقتصاد تک محصولی رنج می برد، می بایست نگاه بالا به پائین و پائین به بالا تواما اتفاق بیافتد. به عبارت دیگر ضروری است کشور، اقتصاد سنگین و دولتی خود را به یک اقتصاد چابک و دانش محور تغییر دهد، و  به موازات آن لازم است شرکت های کوچک و متوسط خصوصی و سرمایه گذاران به وظیفه ی ایجاد ارزش افزوده در کشور متعهد باشند. پس هر اقدامی که نقش آفرینان اقتصادی یک کشور را از این دو جهت منحرف کند همانند مانعی پیش روی شکل گیری شرکت های دانش بنیان عمل خواهد کرد . کشورمان برای ایجاد چه نوع از شرکت‌های دانش‌بنیان دارای مزیت رقابتی است؟ ما در اکثر حوزه های صنایع نوین بویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات، میکرو الکترونیک، بیوتکنولوژی، نانو تکنولوژی و مواد پیشرفته و صنایع دارویی برای ایجاد شرکت های دانش بنیان از مزیت رقابتی برخورداریم. در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی و صنایع پائین دستی آنها ظرفیت بالا و مزیت های ویژه برای فعالیت شرکت های دانش بنیان وجود دارد، کشور ما سالها به واردات دانش فنی در این حوزه پرداخته است، اکنون این توانمندی در کشور وجود دارد تا خودمان دانش فنی تولید کنیم و با شتاب دهی به فرآیند تجاری سازی دانش موجود و جایگزینی فناوری های وارداتی فرصت و زمینه را برای فعالیت  وسیع شرکت های دانش بنیان  و داخلی سازی نیازمندی های کشور فراهم نماییم و اگر چنین کنیم یعنی یک اقدام و عمل موثر در راستای  تحقق سیاست های اقتصاد مقاومتی برداشته ایم . سازمان های توسعه ای چگونه می توانند در تعالی و بالندگی شرکت‌های دانش بنیان ایفای نقش نمایند؟ اگر بخواهیم تنها از یک  نقش موثر برای سازمان های توسعه ای قائل باشیم، ایفای نقش سرمایه گذاری مخاطره پذیر    (Venture Capitalist) است. شرکت های دانش بنیان نسبت به شرکتهای سنتی خصوصا در مرحله ی شکل گیری مخاطرات بیشتری دارند، لذا تامین منابع مالی مورد نیاز با قبول خطرهای پیش رو، امری بسیار کلیدی است. در اکثر مواقع تقبل این خطر توسط خود شرکت امکان پذیر نیست، اینجاست که صحبت از سرمایه گذاران مخاطره پذیر به میان می آید که بطور دقیق و اصولی به مدیریت این خطرها در شرکت های دانش بنیان می پردازند . بدیهی است فرآیند تجاری سازی دانش و عملکرد شرکت های دانش بنیان تحت تاثیر انکارناپذیر سرمایه گذاران مخاطره پذیر است. همانگونه که بودنشان مانند یک شتاب دهنده این فضا را تقویت می کند، در فقدان چنین نهادهایی اقتصاد دانش بنیان و بطور خاص شرکت های دانش بنیان با کندی و رخوت روبرو می شود. سازمان های توسعه ای بنا بر فلسفه و جودی و وظایف اساسنامه ای  و قوانین بالادستی که آنها را برای توسعه صنایع با فناوری پیشرفته ماموریت گرا نموده است، می‌توانند با همکاری سایر دستگاههای متولی و استفاده از توان مالی همه صندوق های حمایتی نسبت به تجاری سازی دستاوردهای تحقیقاتی و اختراع های ساخته شده شرکت های دانش بنیان ایفای نقش نمایند . تجاری سازی فعالیت های تحقیقاتی و حمایت از شرکت های دانش بنیان و مشارکت با آنها درچارچوب های تعریف شده با هدف تکمیل زنجیره تبدیل ایده به محصول تجاری وصنعتی با قابلیت تولید انبوه، امروز به چند دلیل از رسالت های مهم سازمان های توسعه ای محسوب می شود. نخست آنکه در بند سیاست های اقتصاد مقاومتی به ضرورت پیشتازی در اقتصاد دانش بنیان تاکید شده است که این پیشتازی به کمک شرکت های دانش بنیان و مساعدت سازمان های توسعه ای امکانپذیر می شود. دوم اینکه  پیاده سازی نظام حمایت از 3000 شرکت دانش بنیان مستعد و نیازمند تجاری سازی در ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی  به دولت (معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری) ابلاغ شده است، که سازمان های توسعه ای می توانند با همکاری متولیان این امر درتحقق این وظیفه سهیم باشند . جنابعالی دورنما و افق شرکت های دانش بنیان را چگونه ارزیابی می نمایید؟ همانطور که می دانید، امروز ادبیات و گفتمان حاکم بر کشور، گفتمان اقتصاد مقاومتی و درونزایی اقتصاد است، اقتصادی که البته باید برون نگر نیز باشد .تحقق چنین رویکردی مستلزم برخورداری از شرکت های دانش بنیان توانمند است . به نظر می رسد در شرایط پساتحریم زمینه برای حضور شرکت‌های خارجی و علوم جدید در کشور بیش از پیش فراهم  شود و شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند در  دیپلماسی علمی و فناوری  و همکاری و تماس با این شرکت‌ها فعال شوند و در نتیجه زمینه جذب و حضور سرمایه‌گذاران و اندیشمندان خارجی به کشور از این طریق فراهم خواهد شد. ورود سرمایه و فناوری موجب رونق در تولید و حضور در بازارهای منطقه خواهد شد .شرکت‌های دانش‌بنیان بعنوان واسطه های میان بخش های صنعت و دانشگاه می توانند نقش بسزایی در حضور محصولات در بازار، برندسازی و تجاری‌سازی ایفا نمایند. بنابراین افق آینده شرکت های دانش روشن و نوید بخش خواهد بود . امیدوارم با حمایت از توسعه شرکتهای دانش‌بنیان بتوان گام های مهمی در زمینه اشتغال مولد فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و فناوران  برداشت  تا با این کار زمینه برای توسعه تولیدات جدید در علوم، فناوری بیش از پیش فراهم شود . برگرفته از نشریه: دانش نفت بتاریخ 25/2/95