"افزایش اعتماد مشارکت‌های بین‌المللی‌ نویدبخش بازدۀ اقتصادی برای تمام طرفین است" دکتر منصور معظمی، فرهیخته و صاحبنظری پرسابقه در حوزه صنعت و انرژی است. ایشان علاوه بر آنکه در مسوولیتهای مختلف در صنعت و انرژی کشور به ایفای نقش و خدمت پرداخته، به عنوان استاد دانشگاه نیز تجربیات عملی خویش را به دانشجویان و دانش پژوهان به بهترین وجهی انتقال داده است. ایشان در حال حاضر ریاست هیات عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران را بر عهده دارد، در خصوص اقتصاد مقاومتی و جایگاه سازمان‌های توسعه‌ای به تفصیل سخن گفت و از زوایای گوناگون منفعت های بی بدیل عمل به اقتصاد مقاومتی و در پی آن اقدام و عمل به این اقتصاد مقاوم را تبیین نمود. با ایشان درباره بایدها و نبایدهای مشارکت‌های بین‌المللی (Joint Venture) به گفتگو نشستیم. این موضوع به ویژه در برهه‌ای که کشورمان تحریم‌های سخت غرب را پشت سر گذاشته و در دوران پسابرجام و تعامل با شرکت‌های بین‌المللی قرار دارد از  اهمیتی خاص برخوردار است. خوانندگان فهیم را به خواندن این گفتگوی تخصصی دعوت می کنیم.   جناب آقای دکتر معظمی، در طلیعه بحث، لطفا تعریفی از مشارکت انتفاعی (Joint Venture)ارائه نمایید؟ همانطور که می‌دانید؛ مشارکت بین‌المللی، یک واحد تجاری مشترک است که توسط دو یا چند مشارکت کننده برای هدف مشخص تجاری، مالی، یا فنی ایجاد می‌شود. به عبارتی به اجتماع دو یا چند واحد کسب و کار یا اشخاص با یکدیگر، برای انجام امور تجاری به منظور کسب سود و منفعت، «مشارکت انتفاعی» گفته می شود. در معنای عام، شامل هر گونه مشارکت و همکاری بین دو شرکت است، چه هویت جدیدی در حین آن شکل بگیرد و چه نگیرد. ولی در معنای خاص زمانی شکل می گیرد که دو شرکت گردهم آمده و توافق می کنند تا در قالب یک هویت جدید، فعالیت تجاری مشخص و مشترکی را پایه گذاری کنند. این نوع مشارکت، ممکن است در قلمرو داخلی یک کشور یا استان به وجود آید، عاملی که مشارکت انتفاعی را بین المللی می سازد، ترکیب شرکایی با تابعیت متفاوت می باشد و مکانی که تجارت یا کسب و کار مورد توافق، در آن به فعلیت می رسد ملاک عمل نمی باشد. در لغتJoint  به معنی جمعی و Venture   به معنی جرأت و معامله خطرآمیز تعریف شده است. به عبارتی به نوعی از همکاری تجاری اطلاق می شود که طی آن طرفین، مدیریت فعالیت خاصی را به صورت مشترک به عهده گرفته و در سود و زیان حاصله شریک می شوند. مشارکت بین‌المللی اغلب برای انجام یک پروژه یا فعالیت خاص و برای مدت زمان محدود شکل گرفته و مشارکت طرفین می تواند به صورت سرمایه نقدی و وجوه نقد، خدمات، سرمایه های فیزیکی از نوع ماشین آلات، تجهیزات یا حقوق معنوی مانند حقوق انحصاری و اختراع ثبت شده و امتیازات و یا ترکیبی از آنها می باشد. در مواقعی که کشورهای در حال توسعه به سرمایه گذاری کلان در پروژه های زیربنایی و ملی نیاز مبرم دارند و دولت ها امکان سرمایه گذاری در این نوع پروژه ها را ندارند، یکی از ایده های نوین در این کشورها، انجام پروژه به صورت مشارکتی از شرکت های پیمانکاری داخلی و خارجی است و معمولا"حضور شرکای خارجی و مشارکت ها در این پروژها موجب جذب سرمایه گذاران می شود. با  تعریفی که ارایه کردید،  به نظر شما برای موفقیت در یک مشارکت بین‌المللی چه اقدامات مهمی باید صورت بپذیرد؟ به نظر اینجانب، اولین و مهم ترین گام در چنین مشارکتی اعتماد سازی است. اعتماد تمایل یک طرف به برقراری ارتباط با طرف دیگر است و در این میان، طرف اول اعتقاد دارد که کنش‌های طرف مقابل برای وی سازنده است نه مخرب. در قاموس همکاری‌های تجاری، اعتماد یعنی اطمینان از اینکه طرف مقابل متعهدانه دانش تخصصی ارزشمند و سایر منابع را در تبادلات فی‌مابین به کار می‌گیرد، صرف نظر از این حقیقت که یکی از طرفین ممکن است از تعهد مذکور سوء استفاده کند. شرکت‌ها، زمانی که وارد اتحاد های راهبردی می‌شوند، برخی خطرها را می‌پذیرند. یکی از خطرها  این است که شرکاء ممکن است رفتاری فرصت‌طلبانه از خود بروز دهند؛ به عبارتی دیگر، هر گاه فرصت مناسبی وجود داشته باشد، از طرف مقابل سوء استفاده کنند. هنگامی که مشارکت بین‌المللی تشکیل می‌شود، تمایز قائل شدن میان شرکایی که فرصت‌طلبانه رفتار می‌کنند و سایر شرکایی که این رفتار را از خود بروز نمی‌دهند مشکل است. اعتماد یکی از حیاتی‌ترین مفاهیم نظریات و روش‌های مدیریتی است. افزایش اعتماد میان اعضای مشارکت بین‌المللی نویدبخش بازدۀ اقتصادی برای تمام طرفین است.  اعتماد متقابل کاهش دهندۀ تأثیر منفی رفتارهای فرصت‌طلبانه است؛ اعتماد متقابل سرمایه‌گذاری دارایی در  اینگونه مشارکت‌ها را ایمن‌تر خواهد کرد. اگر اعتماد بتواند این بینش‌های مثبت را درون مشارکت نهادینه سازد، همکاری اصالت بیشتری پیدا خواهد کرد. دومین گام مهم تناسب انتخاب شریک است. در انتخاب شریک دو ویژگی اساسی که باید در نظر گرفت عبارتند از: تناسب استراتژیک و تناسب فرهنگی. تناسب استراتژیک یعنی اینکه آیا زنجیره ارزش مشترک شرکاء احتمال رسیدن به مزیت رقابتی پایدار برای شرکاء دارد یا خیر. آیا شرکت‏ها از نظر دارایی‏ها و قابلیت مکمل یکدیگرند یا خیر. اگر مزیت رقابتی از زنجیره ارزش مشترک بعید به نظر برسد، موفقیت مشارکت بین‌المللی صرف نظر از ماهیت و شکل آن مورد تردید خواهد بود. پس توجه به هم افزایی خاص بین شرکت‏ها، تقویت دارایی‏های مکمل و دستیابی به مزیت رقابتی بالا از مصادیق تناسب استراتژیک در مشارکت محسوب می شود. معیار مهم دیگر در انتخاب شریک، تناسب  فرهنگی است. فرهنگ‏های ناسازگار و تغییر ناپذیر علت بسیاری از شکست‏ها در  توافق های کاری و مشارکت های انتفاعی است. عوامل تناسب استراتژیک با احتمال بیشتری قابل اندازه گیری و آشکارند و شرایط عادلانه در این حوزه بیشتر قابل مذاکره‏اند اما شناسایی تفاوت‏های فرهنگی به طور دقیق سخت است. فرهنگ شرکت حاصل چیزی بیش از سیستم‏ها و ساختارهای شرکت است. عقاید، باورها، آداب، نمادها، کرامت انسانی، تعصبات و غرور ملی، نگاه غیر ابزاری به منابع انسانی و ... از مواردی است که در فرهنگ های گوناگون متفاوت است. عدم توجه به تناسب فرهنگی معمولا مشارکت های طولانی را به مخاطره می اندازد. بر این اساس، سومین و مهم ترین گام مذاکره و ارزشگذاری است. در مذاکره مشارکت بین‌المللی نخستین موضوعی که برای طرفین اهمیت پیدا می کند این است که چگونه همکاری را پیکربندی ‏کنیم تا به بزرگ‏ترین سطح ممکن از مزیت رقابتی برای شرکت خود دست یابیم و یا چگونه بهترین معامله را برای شرکت خود به دست آوریم؟  بنابراین در مذاکرات باید گام هایی را برداریم که طی آنها به نکاتی همچون تحلیل تناسب استراتژیک بین شرکت‏ها، تحلیل تناسب فرهنگی بین شرکت‏ها، شناسایی پروژه مشترک اولیه و دامنه آن،  تا زمانی که پروژه روشنی شناسایی نشود، اتحاد فقط اعلام نیت است. پروژه اول باید اغلب نسبتا محدود باشد و با هدف اولیه ایجاد روش‏های همکاری شروع شود. شناسایی سطح و ماهیت سهم مورد انتظار از هر شریک، توافق برای ساختار اتحاد و مکانیزم تصمیم گیری آن، توافق بر سر فرمول نهایی در صورتی که یک یا هر دو شریک مایل به خروج از اتحادند صورت بپذیرد و سپس ارزیابی ارزش داراییهای  شریک در  مشارکت بسته به انتخاب شکل مشارکت و ماهیت دارایی‏های درگیر  صورت بپذیرد. بر این اساس، هنگامی که شرکا تصمیم به تشکیل مشارکت گرفتند، باید ارزش سهم یکدیگر را در همان آغاز مشارکت مشخص نمایند. مدیریت مشارکت بین‌المللی چگونه صورت می گیرد؟ اغلب متشکل از دو یا چند شریک هستند، بنابراین مدیریت آنها نیز دارای شرایط خاصی است.  مدیر مشارکت بین‌المللی می‌باید شرایطی را برای همکاری موثر بین کارکنانی که متعلق به فرهنگ‌های سازمانی گوناگون و خاستگاه اجتماعی متفاوت هستند؛ برقرار کنند. بنابراین مدیریت اینگونه مشارکت برای موفقیت سازمانی بی نهایت مهم و حیاتی است. وجود شرکت‌های مادر متعدد، وفاداری‌های و سوگیری نسبت به شرکت متبوع، نیاز به استقلال عملیاتی، فشار برای عملکرد و واکنش سریع و ... از مشکلاتی است که ممکن است مدیران مشارکت بین‌الملل با آن روبرو شوند.  برای جلوگیری از ﺗﻌﺎرضات بهترین شیوه برای  چنین مدیریتی در شرایط سهام برابر مدیریت چرخشی است و در غیر آن صورت مدیر باید با تعریف حدود اختیارات تعیین گردد. نظام نظارت و کنترل بر مشارکت‌های بین‌المللی چگونه صورت می پذیرد؟ منظور از کنترل در مشارکت های انتفاعی، فرایندی است که به کمک آن شرکا، به درجات مختلف، بر رفتار و برونداد شرکای دیگر و مدیران  جوینت ونچر تأثیر می‌گذارند. سه بعد کنترل در مشارکت‌های بین‌المللی اعمال می‌شوند. این سه عبارتند از: میزان  کنترل وارد شده بر یک مشارکت، تمرکز آن کنترل و سازوکارهای اعمال کنترل. تمایز مفید دیگری را می‌توان بین دو سطح کنترل، راهبردی و عملیاتی، مشاهده کرد.  هر یک از شرکای آن حوزه های فعالیت و تصمیم گیری را کنترل می‌کنند که در آن‌ها مزایایی برایشان وجود دارد، مواردی مانند فناوری و دانش فنی مختص آن‌ها (مزایای مختص شرکت). همچنین کنترل موضوع مهمی برای مدیریت و عملکرد موفق اینگونه مشارکت‌ها محسوب می شود. اگر شرکاء برای به دست آوردن کنترل بیشتر با هم رقابت کنند و نتوانند به یک راه حل مورد توافق طرفین دست یابند، این امر می‌تواند رابطه آن‌ها را دچار مخاطره نماید. بنابراین باید نوعی تعادل دقیق بین نیاز به کنترل و نیاز یک مشارکت بین‌المللی به حفظ روابط هماهنگ و سازنده بین شرکاء برقرار شود. کنترل یکی از خصوصیات پیچیده چندبعدی مدیریت است و پیچیدگی، زمانی افزایش می‌یابد که فعالیت تحت مدیریت باید توسط دو یا چند سازمان مجزا تایید شود. کنترل یک همکاری، ممکن است مبتنی بر یک بنیاد قراردادی باشد که معمولا تا حد زیادی به رابطه بین  شرکا و نحوه موافقت آن‌ها بستگی دارد. گرچه کنترل کافی و مناسب یکی از شرایط اصلی عملکرد رضایتبخش است اما حتماً بین سطوح راهبردی و عملیاتی کنترل و نظارت می باید تمایز قائل شد. اگر هر یک از شرکا تصور کنند که از نفوذ کافی برای نظارت و کنترل جوینت ونچر برخوردارند، در این صورت همکاری بین شرکاء معمولاً خوب جواب می‌دهد. در نظارت بر این نوع مشارکت باید شرکاء توافق کنند که هر کدام حوزه های عملیاتی خاص که در آن‌ها مهارت، تجربه و دانش بیشتری دارد در دست بگیرند.   آیا انتقال دانش و یادگیری مشارکتی در مشارکت بین‌المللی به راحتی صورت می گیرد یا تابع شرایط و ضوابطی است؟ بسیاری از مشارکت‌ها با این انگیزه شکل می گیرند که فکر میکنند میتوانند از خصوصیات مکمل یکدیگر استفاده کنند.  این مساله به آنها انگیزه میدهد تا نحوه توانمندیها و شایستگی های مرتبط یکدیگر را بیاموزند و در نتیجه خدمات بهتری ارائه دهند. رقبایی که اهداف و منافعشان با هم همسو نیست نیز میتوانند برای بهره برداری از فرصتهای یادگیری با هم همکاری کنند. در واقع، فرصتهای یادگیری به طور کلی بین رقبا بیشتر بوجود می آید، اما باید بدانیم که شرکاء همواره  مراقب نشت و سرریز دانش خود هستند. پس بنابراین، یادگیری درون این نوع مشارکت مبتنی بر روحیه همکاری بین شرکاء است و بر اساس تمایل آنها به رقابت رخ می دهد. باید توجه داشت که در مشارکت های انتفاعی، یاد گیری تابع شرایط و پیش زمینه‌هایی است که اگر وجود نداشته باشند، یادگیری رخ نخواهد داد. مهم ترین آنها ظرفیت جذب دانش و فناوری است. بنابراین اگر در مشارکت‌های بین‌المللی یادگیری هدفگذاری شده است باید افراد توانمند صاحب دانش و ماهر بکار گرفته شوند تا بتوانند در حین کار به دانش  و فناوری ضمنی شرکاء دست یابند. این کار نیاز به تجربه، مهارت و فنونی دارد که می‌باید بدان مسلح باشند. بر گرفته از : نشریه دانش نفت ​